Phẩm tính nhà văn là trí tưởng tượng
Tôi có một lòng kiêu hãnh và tự trọng quá đáng, đến độ
đôi lúc đâm biến thành… mặc cảm. Có lẽ không nhiều người biết sau mỗi lần ra một
cuốn sách, tôi thường gọi điện đến đơn vị phát hành và hỏi xem sách có bị ế hay
không. Phần vì các nhà sách thường rất kỳ vọng vào số lượng sách bán ra của tôi,
nếu sách ế thì tôi cũng ngượng với họ. Phần vì tôi luôn lo lắng một ngày đẹp
trời nào đó sẽ bị độc giả bỏ rơi. Đó chính là cái ngày tôi sẽ dừng bút. Điều này
cũng hệt như khi ta yêu một người và rồi đến một ngày người kia không còn yêu ta
nữa. Nhiều người có khả năng yêu đơn phương, còn tôi thì chịu. Tôi không thể cứ
cố yêu hoặc cứ cố viết khi độc giả thưa vắng dần.
Bùi Việt Thắng: Mỗi người viết lúc khởi đầu sáng tác
đều muốn chọn cho mình một bút danh, càng mới lạ càng hay, càng gây sự chú ý của
độc giả. Gần đây xuất hiện những bút danh lạ như Keng (tên thật là Đỗ Thùy
Linh), Hà Kin (tên thật là Vũ Thu Hà)... Còn Di Li?
Di Li: Đến truyện ngắn thứ ba thì tôi gửi đến báo
Người Hà Nội, nhà thơ Bế Kiến Quốc lúc đó là Tổng Biên tập đã gợi ý không nên
đặt dưới tác phẩm của mình một cái tên, dù rất đẹp nhưng đơn giản, dễ bị lẫn vào
số đông. Rồi sau đó nhà thơ tài hoa này đã tìm cho tôi một cái bút danh: Di Li
(ghép hai chữ cái đầu của chữ đệm và tên). Tôi nghĩ bút danh này sẽ đi suốt đời
văn của mình. Tôi hay nghĩ nhiều đến từ "định mệnh". Đôi khi một bút danh cũng
là định mệnh vậy.
Bùi Việt Thắng: Theo nhà văn có thể có một cách hiểu
khác về cái gọi là "vốn sống" đối với người sáng tác?
Di Li: Nhà văn Mario Vargas Llosa cho rằng sự tưởng
tượng thuần túy không tồn tại trong các lãnh địa của văn học. Tôi cũng nghĩ như
vậy. Trí tưởng tượng của nhà văn, dù có bay bổng đến mức nào cũng phải bắt nguồn
và gắn kết với trải nghiệm của nhà văn đó, cho dù là thể loại khoa học viễn
tưởng. Muốn viết truyện khoa học viễn tưởng, nhà văn cũng phải hiểu rất nhiều về
các ngành khoa học. Vì thế các nước kém phát triển đâu có tồn tại thể loại này.
Nhưng có trải nghiệm và văn phong tốt mà không có trí tưởng tượng phong phú thì
người đó sẽ không trở thành nhà văn mà thành nhà báo thì tốt hơn.
Bùi Việt Thắng: Đúng như thế! Sau khi đăng quang tại
Cuộc thi truyện ngắn (2005-2006) do Tạp chí Văn nghệ Quân đội tổ chức, từ năm
2007 đến 2012, DiLi đã ra mắt bạn đọc 6 tập truyện ngắn, 1 tập bút kí, 1 tập tản
văn, 1 tập chân dung văn học và một tiểu thuyết dài ngót 600 trang (chưa kể các
tác phẩm văn chương dịch từ tiếng Anh và giáo trình tiếng Anh chuyên ngành
Thương mại). Chưa tính đến sự đánh giá của văn giới, chỉ tính đến công việc của
một người vừa sáng tác vừa dạy học, đã làm được trong chừng ấy thời gian, cũng
đủ để nhiều người tâm phục khẩu phục! Viết được như thế, theo DiLi, là nhờ có
nhiều vốn sống hay nhờ vào trí tưởng tượng?
Di Li: Trí tưởng tượng tôi có từ lúc còn nhỏ, nhưng
khi còn rất trẻ, tôi đâu có viết được. Thậm chí cuốn Nhật ký mùa hạ đơn giản là
những câu chuyện ghi lại hồi ức tuổi học trò, vậy mà mãi đến năm ngoài 20 tuổi
tôi vẫn chưa thể viết được. Tôi chỉ có thể hoàn thành nó khi đã thật chín chắn.
Vốn sống và trải nghiệm thường lại không phải là thứ mà ta trải qua để rồi chép
vào, mà chính là nguồn "đầu vào" dồi dào để định hình nên tư duy và thế giới
quan của nhà văn, để rồi khi tưởng tượng thì trí tưởng tượng được phái sinh từ
chính cái nền văn hoá và thế giới quan của người đó. Vì thế, dễ hiểu khi đọc văn
của một người, ta hình dung ngay được xuất thân, giáo dục, tính dân tộc, tư duy
thẩm mỹ… của nhà văn đó.
Bùi Việt Thắng: Người ta vẫn nói đến vai trò quan
trọng của những "ấn tượng" đời sống đối với người sáng tác. Trong quá trình
viết, DiLi đã sống với những ấn tượng như thế nào?
Di Li: Ấn tượng đời sống, đối với một người bình
thường, tôi nghĩ có khi quan trọng, có khi không. Nhưng với nhà văn thì lúc nào
cũng quan trọng. Chẳng hạn, cách đây hơn mười năm, trong một chuyến đi rừng, tôi
phải nghỉ lại ở một quán trọ ở thị trấn Nho Quan (Ninh Bình), lần đầu tiên tôi
nghe tiếng gió hú trong đêm. Lần đó tôi đã trải qua nhiều cảm giác và cho đến
giờ, tiếng gió hú đầu tiên ấy và cũng là duy nhất ấy đã thuộc về kí ức, một kí
ức luôn xao động những âm thanh thuộc về miền bóng tối.
Bùi Việt Thắng: Viết truyện ngắn, như người ta vẫn
nói, rất cần những ấn tượng như thế. Vì mỗi truyện ngắn là một trường hợp, một
cảnh huống tâm trạng, một biến cố có ý nghĩa bước ngoặt đời sống. Nhưng để viết
được một cuốn tiểu thuyết dài như "Trại Hoa Đỏ" thì Di Li đã huy động ấn tượng
như thế nào?
Di Li: Tôi vẫn nghe các nhà văn, nhà lí luận - phê
bình chỉ ra rằng muốn viết tiểu thuyết cần phải trường vốn, hiểu là vốn sống
theo quan niệm truyền thống. Đúng là khi viết một truyện ngắn, cần phải tựa vào
một ấn tượng nào đó. Nhưng khi viết một tiểu thuyết, nhất là tiểu thuyết dài
như Trại Hoa Đỏ(gần 600 trang), thì ấn tượng vẫn là chỗ dựa quan trọng, rất cần
thiết, nhưng không đủ. Điều cốt tử nhất là cần phải huy động tối đa trí tưởng
tượng của nhà văn. Nhưng, dù là tưởng tượng bay bổng đến đâu cũng phải trên một
nền tảng hiện thực vững chắc. Cái nền hiện thực ấy là tổng hợp những gì nhà văn
đã sống, đã trải nghiệm, đã chứng kiến, đã nghe kể, đã đọc…, rồi liên tưởng.
Chẳng có tưởng tượng nào mà không bắt đầu từ chân trời hiện thực. Mỗi khi viết
xong một truyện ngắn, tôi cảm thấy sảng khoái, nhẹ nhõm. Nhưng khi viết xong
tiểu thuyết Trại Hoa Đỏ, bản thân cảm thấy như là kiệt sức. Kiệt sức vì đã vắt
óc ra để suy nghĩ, để bài binh bố trận vì viết tiểu thuyết là tổ chức một trận
đánh lớn.
Bùi Việt Thắng: Ở bìa 4 tiểu thuyết "Trại Hoa Đỏ" có
dẫn một nhận xét: "Đọc Trại Hoa Đỏ, dù có trí tưởng tượng phong phú, bạn cũng sẽ
khó mà đoán được điều gì về kết cục rất bất ngờ của câu chuyện" (hnv. vn). Như
vậy là để viết được một cuốn tiểu thuyết hấp dẫn, tác giả phải sở hữu một trí
tưởng tượng lớn gấp nhiều lần độc giả?
Di Li: Xin thú thật là, tôi cũng chưa thể nói dứt
khoát rằng trí tưởng tượng của nhà văn cần phải lớn hơn độc giả nhiều lần, hay
biết đâu ngược lại cũng nên! Thật ra thì nhà văn, trước hết cũng là con người
như đồng loại của mình mà thôi. Trí tưởng tượng của một người là có giới hạn mà
cuộc đời thì vô hạn. Đó là một mâu thuẫn muôn thuở, nhà văn thời nào cũng phải
đối diện.
Bùi Việt Thắng: Vậy theo DiLi, bằng cách nào nhà văn
nuôi dưỡng được trí tưởng tượng của mình để sáng tác?
Di Li: Không thể nuôi dưỡng trí tưởng tượng bằng
nước lã được, cũng không thể bằng cách thủ công là đi thực tế. Đi thực tế là để
nạp vốn sống mới và gây cảm xúc, nuôi dưỡng cảm xúc chứ không chỉ nhờ đi thực tế
mà thành thông thái. Bởi vì tôi biết có người Việt Nam mình ở nước ngoài đến mười năm trời mà vẫn
không nói được cho tử tế tiếng nước sở tại. Một nguồn nuôi dưỡng trí tưởng tượng
của nhà văn - đó là sách, là văn hoá đọc. Có nhiều cách học, học trong đời sống,
học trong sách vở, học bằng trí tưởng tượng - đó là khả năng suy đoán, khả năng
đặt giả thiết, khả năng phân tích và tổng hợp. Và nữa, là tình yêu cuộc sống,
con người đến cái mức đốt cháy trái tim đến thành trí tuệ và đốt cháy trí tuệ
đến thành trái tim như một nhà văn lớn đã nói.
Bùi Việt Thắng: Câu hỏi cuối cùng đặt ra cho DiLi -
Nếu như đến một ngày nào đó, khi cảm thấy năng lực tưởng tượng của bản thân bị
mai một, thậm chí không còn nữa, lúc đó liệu tác giả của những cuốn sách có
nhiều người đọc trong quá khứ, sẽ hành xử như thế nào?
Di Li: Tôi có một lòng kiêu hãnh và tự trọng quá
đáng, đến độ đôi lúc đâm biến thành… mặc cảm. Có lẽ không nhiều người biết sau
mỗi lần ra một cuốn sách, tôi thường gọi điện đến đơn vị phát hành và hỏi xem
sách có bị ế hay không. Phần vì các nhà sách thường rất kỳ vọng vào số lượng
sách bán ra của tôi, nếu sách ế thì tôi cũng ngượng với họ. Phần vì tôi luôn lo
lắng một ngày đẹp trời nào đó sẽ bị độc giả bỏ rơi. Đó chính là cái ngày tôi sẽ
dừng bút. Điều này cũng hệt như khi ta yêu một người và rồi đến một ngày người
kia không còn yêu ta nữa. Nhiều người có khả năng yêu đơn phương, còn tôi thì
chịu. Tôi không thể cứ cố yêu hoặc cứ cố viết khi độc giả thưa vắng dần. Nhiều
nhà văn vẫn duy trì viết bằng cách níu kéo vào một niềm tin mãnh liệt: Có thể
bây giờ độc giả không hiểu nổi ta, có những danh nhân đến thế kỷ sau mới được
nhận diện kia mà. Tôi không nghĩ được như thế. Tôi chỉ nghĩ rằng ở thời đại
internet mà một phần triệu giây thông tin đã dội đến toàn cầu, nếu không ai muốn
đọc sách của tôi nữa thì là do tôi viết dở thật chứ không phải do độc giả không
đủ thông minh để nhận diện ra mình.
Bùi Việt Thắng: Cảm ơn nhà văn DiLi đã tham gia cuộc
trò chuyện lí thú và bổ ích này để giúp Quán văn của Tạp chí Văn nghệ Quân đội
liên tục phát triển và ngày càng phong phú, hấp dẫn!
Nguồn: Văn Nghệ Quân Đội
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét